توضیحی درباره ی زیلو

 میبد یکی ازمراکز عمدهٔ زیلوبافی بوده‌است تا چند سال قبل صدها خانوار ازمحل درآمدآن امرارمعاش می‌کردند. زیلوهرچند به ظاهر یک دستبافتهٔ نخی ساده است امابررسی فنون وتکنیک بافت آن نشان می‌دهد که غنای فرهنگی وفکر واندیشهٔ بارورشده‌ای درپس هرتاروپود آن خفته است. پیشینه: زیلودرنقش وبافت شباهت زیادی به حصیر اولین دستبافتهٔ بشر دارد و مثل حصیر یکی از موارد استفادهٔ آن درمساجد ومصلی واماکن متبرکه است بنابراین می‌توان احتمال داد که زیلوبافی یا مرحلهٔ تکامل یافتهٔ حصیربافی است یا بافندگان آن از این صنعت الهام گرفته‌اند. اکثر مردم و حتی برخی از پژوهشگران فرقی بین زیلو وگلیم قایل نیستند. درحالی که این دو دستبافته هم ازنظر موادخام مصرفی و هم ازلحاظ نوع بافت فرق زیادی باهم دارند. درزیلو تکنیک‌های پیچیده‌ای به کار گرفته می‌شود که نظیر آن نه تنها درگلیم بلکه در کمتر دستبافته‌ای به چشم می‌خورد. زیلو با زندگی جامعهٔ کشاورز وروستایی سازگاری دارد زیرا تارو پود آن ازپنبه به دست می‌آید وگلیم با معیشت دامداری و شیوهٔ تولید عشایر متناسب است. مصالح گلیم بیشتر ازپشم است و مناسب برای مناطق سردسیر ومصالح زیلو از نخ پنبه است ومناسب برای مناطق گرمسیر به ویژه حاشیهٔ کویر. با این حال به نظر می‌رسد زیلو مرحلهٔ تکامل یافته تر گلیم بافی است (جانب اللهی، ۳۹۰). اززمان ساسانیان به این طرف طرح و نقشه پارچه‌ها ازاشکال هندسی هم بالاتر رفت و به صورت اشکال مختلف حیوان، پرندگان مناظر شکار و غیره درآمد یک چنین طرح‌های پیچیده‌ای را فقط وقتی می‌توان بافت که هرکدام ازتارهای نخ را هروقت که خواستیم بلند کنیم و بالا بیاوریم اسباب این کار هم چله کش است چه وقت و در کجا دستگاه چله کشی پدید آمد معلوم نیست. فرضیه‌های گوناگونی دربارهٔ رسیدن آن به ایران ذکر شده‌است؛ پاره‌ای از نویسندگان آن را کاملاً چینی می‌دانند ولی می‌دانیم که ساسانیان پارچه بافان سوریه‌ای را که به اسارت گرفته بودند درکارگاه‌های پارچه بافی دولتی زمانی به کار گرفتند که طرح صورت آزادساسانی درخاورمیانه مشهور بود. یکی ازپژوهندگان فن نساجی به این نتیجه رسیده‌است که دستگاه چله کشی درسوریه و درچین هر دو اختراع شده‌است و درایران اصلاحاتی در آن به عمل آمده‌است. درآغاز دورهٔ مسیحیت گلیم بافان سوریه‌ای اولین کسانی بودند که میمیلک (تارکش) سوم رااختراع کردند تابتوانند با پودهای جناغی تغییری دررویهٔ پارچه بدهند در سده‌های بعدی تعداد تارکش‌ها به چهار و بعدها از این مقدارهم تجاوز کرد تا بتوانند نقش‌های پیچیدهٔ هندسی را که همهٔ آن با پودهای جناغی بافته می‌شد ایجاد کنند. درسدهٔ سوم میلادی طرح به شکل جانوران وگیاهان درآمد درحفاری‌های ناحیهٔ فرات تعداد زیادی تکه‌های پارچه به دست آمد و از تجزیهٔ آن‌ها معلوم شد که پارچه‌هایی که دارای طرح‌های هندسی بودند در دستگاه‌های بافندگی دارای چند تارکش وآن‌هایی که دارای اشکال و طرح‌های انسان و جانور بودند با دستگاه چله کشی بافته شده‌اند (وولف، ۱۵۶–۱۵۷) در زمان ساسانیان بافندگان ایرانی برای تقلید ازطرح‌های پیچیده پارچه‌های چینی که روی دوک‌های بافندگی ایرانی عملی نبود زیراکه ایرانیان برای بافتن گلیم با پودهای جناغی تارهای سفت و فنری به کار می‌بردند عوض کردن این روش بافت وتارهای شل نتابیدهٔ ابریشمی روی دستگاه‌های سفت باف پودی و تبدیل آن به طرح و نقشه‌های تاری بسیار دشواربود برای چیره شدن به این دشواری نخست تارابریشم را تابیدند تاسفت شود دوم بافت دو تاری (دوچله‌ای) چینی‌ها را اقتباس کردند ولی رویهٔ چله‌ای را تبدیل به ترکیب رویه پودی کردند همهٔ این کارها را می‌شد با دستگاه چله کشی سوریه‌ای انجام دادواین همان دستگاهی است که با فن بافت خود به روم شرقی وشمال اروپا راه یافت (همان، ۱۵۷) پس از ساسانیان بافندگان زمان بنی امیه وعباسیان پارچه‌های زیبای خودرا باهمان دستگاه‌ها بافتند در زمان سلجوقیان با فندگان دستگاه هارا بهبود بخشیدند و بعضی ازجزییات آن را اصلاح کردند و نتیجهٔ آن دستگاهی بود که به نام دستگاه ایرانی معروف شد به همین شکل هم به چین رفت ودرآن جا برای بافتن گلیم ازآن سود می‌جستند به نظر وولف گلیم بافی که بعدها درایران بسیاراهمیت پیدا کرد درهزارهٔ دوم پیش ازمیلاد درباختر ایران به وجود آمده‌است (همان، ۱۵۵) بنابرای بعید نیست بلکه حدس قریب به یقین است که دستگاه زیلوبافی از دستگاه چله کشی سوریه‌ای الهام گرفته‌است و شگفت‌انگیز است که برخی ازاصطلاحات زیلوبافی هنوز هم عربی است مثل شلیت، مج و… که رابطهٔ مستقیم با چله دارد. تونه اصطلاح محلی چله است. با این چرخ که دارای ۱۲ تا ۱۶ دوک است چلهٔ زیلورا می‌تابند.

راه اندازی نخستین کارگاه زیلو درمیبد

آقای سعید اشتری در سال ۸۶ توانست اولین کارگاه آموزش و تولید زیلو را راه اندازی نماید. کارگاه در تاریخ ۱۳/۲/۸۶ پس از سال‌ها تلاش و کوشش رسماً افتتاح شد. هدف از تأسیس کارگاه زیلو نگاره حفظ و احیای هنر صنعت زیلو می‌باشد لذا در راستای این هدف کارهای بزرگی صورت گرفت از جمله کمک و ارائه اطلاعات لازم به ریاست وقت جهاد دانشگاهی مهندس میبدی برای راه اندازی خانه زیلو که خدارا شکر راه اندازی و در زمینه آموزش فعالیت دارد. زیلو نگاره میبد اولین کارگاه آموزش و تولید زیلو در جهان می‌باشد که در سال ۱۳۸۶رسما کار خود را آغاز و در این مدت توانسته فعالیت‌های ذیر را انجام رهد ۱= آموزش بیش از ۲۰۰ نفر کاراموز ۲= تهیه استاندار زیلو با همکاری فنی حرفه‌ای کشور و میبد ۳= انتقال زیلو از قشر برادران به خواهران ۴= تهیه نقشه بافت زیلو برای اولین بار ۵= کاربری جدید به زیلو مثل روکش صندلی ماشین، تابلو زیلو و… جهت آشنایی بیشتر با این این کارگاه زیلوبافی و فعالیت‌های آن می‌توانید به سایت این کارگاه یا کانال تلگرامی زیلو نگاره میبد مراجعه فرمایید که در گوگل می‌توانید کلمات کارگاه زیلو نگاره میبد را جستجو فرمایید.

موزه زیلو

   موزه زیلو میبد                                                                                                                     زیلو : زیلو یکی از کهنترین دستبافته های ایرانی است که بعنوان فرش و زیرانداز جهت مصارف خانگی و در اماکن عمومی بویژه مساجد ، مدارس و زیارتگاهها مورد استفاده همگان قرار می گرفته است . تارو پود زیلوها از نخ و الیاف پنبه ای وبافت آن در عین سادگی اولیه نسبتاً پیشرفته و از فنون ویژه ای برخوردار است . بر خلاف انواع دیگر فرش که بیشتر در محیطهای عشایری و سردسیر رواج یافته ، بهره برداری از زیلو بیشتر در مناطق شهری و روستایی و بویژه در نواحی گرم و خشک مرسوم بوده است . به گواهی گزارشهای تاریخی بافت زیلو از دیرباز در شهرهای فارس ، خراسان و آذربایجان و نواحی پیرامون کویر رواج داشته و در منطقه یزد بیشترین و بهترین زیلوها را در میبد می بافته اند و از این منطقه به اقصی نقاط کشور و حتی خارج از کشور می فرستاده اند . موزه زیلوی میبد : این موزه شامل جمعی از زیلوهای قدیمی گردآوری شده از مساجد میبد می باشد . قدیمی ترین زیلوی مشاهده شده در این موزه به سال 808 هجری قمری باز می گردد . موزه زیلوی میبد هم اکنون در سول (سالن) شرقی کاروانسرای میبد واقع شده و به طور رایگان مورد استفاده همگانی است . ایجاد موزه زیلو در میبد بعنوان اولین و تنهاترین موزه زیلو در ایران و جهان توانسته این هنرصنعت را به ایرانیان و جهانیان معرفی نماید صنعت زیلو نه یک صنعت مربوط به میبد و یا کشور، بلکه صنعتی ملی است و شهرستان میبد به عنوان آخرین پایگاه این صنعت تاریخی می باشد گرچه از سابقه زیلو بافی در میبد مدرک مستندی موجود نیست، اما بقایایی از قدیمی ترین زیلوی بافت میبد در مسجد جامع این شهر وجود دارد که تاریخ 808 قمری را نشان می دهد. همچنین زیلو قدیمی ترین صنایع دستی میبد محسوب می شود که تا چند سال پیش صدها خانوار از محل آن امرار معاش می کردند. زیلو هرچند به ظاهر یک فرش نخی ساده است، اما بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می دهدکه غنای فرهنگی و فکر و اندیشه باورشده ای در پس هر تار و پود آن نهفته است تعداد زیلوهای 500 ساله که از مساجد مختلف جمع آوری شده بسیار فروان است به طوری که رسیدگی و حفاظت بیشتری را می طلبد صنعت زیلو از قدیمترین محصولات دست بافته ای است که همراه دیگر دستبافته های نخی مثل کرباس و پلاس در مسجد حضور داشته است. تشابه زیلو با شئونات مادی و معنوی زندگی مردم میبد اعم از نوع مسکن، معیشت و اعتقادات و باورها، گویای این نکته است که میبدی ها در شیوه بافت آن دخل و تصرفاتی نموده اند و نقش های زیادی را برآن افزوده اند . زیلو در نقش و بافت شباهت زیادی به حصیر، اولین دستبافته بشر دارد و مثل حصیر یکی از موارد استفاده آن در مساجد و اماکن متبرکه است. بنابرین می توان احتمال داد که زیلو بافی با مرحله تکمیل حصیر بافی است و یا بافندگان از این صنعت الهام گرفته اند. این درحالی است که اکثر مردم از تفاوت گلیم و زیلو بی خبر هستند، درواقع این دو دستبافته از نظر مواد خام مصرفی و از لحاظ نوع بافت با هم فرق دارند. زیلو با زندگی جامعه کشاورزی و روستایی سازگاری دارد، زیرا تار و پود آن از پنبه است و گلیم با معیشت دامداری و شیوه تولید عشایر متناسب است. مصالح گلیم بیشتر از پشم است و مناسب برای مناطق سردسیر و مصالح زیلو از نخ پنبه ای و مناسب برای مناطق گرمسیر است.

زیلو

"زیلو"                                                                                                                           مهم ترین زیر انداز های سنتی ایران شامل حصیر زیر انداز نمد زیر انداز پلاس گلیم گبه زیلو قالی هستند در سری مقالات زیر اندازهای سنتی ایران به طور خلاصه به معرفی هر یک از این هنرها می پردازیم این مقاله به معرفی زیلو اختصاص داردپیشینه ی بافت زیلو را بین 500 تا بین 700 سال سال براروده اندوخاستگاه ان به یقین مناطق کویری ایران بوده است چرا که این زیر انداز ساده و زیبا با اب وهوا واقلیم مناطق کویری همچون یزد وکاشان تناسب بیشتری دلرد و برای پوشش کف مراکز مذ هبی ومنازل کویری بسیار مطلوب است . زیلو تنها زیر اندازکه هم تار وهم پودش از نخ پنبه ای ساخته میشود واگر چه نقوش ان همچون گلیم هندسی و البته اتماما ذهنی است ولی شیوه ونوع بافت وابزار وسایل کار ان با گلیم تفاوت دارداز قدیمی ترین زیلوهای موجود در کشورمان باید به زیلو گفته میشود

دریکی ارکارگاه زیلو میبد

کار دست یکی از بافندگان زیلو شهرخورشید {میبد }

درحضور بعضی از زیلو بافان میبد

موادمصرفی در زیلو

 مواد مصرفی در زیلو  :                                                                                                  مواد اولیه ی مصرفی درتولید زیلو فقط پنبه ای است که البته از نخ پنبه ای رنگ شده برای پود واز نخ پنبه ای رنگ نشده برای تار استفاده می کنند تعداد رنگ های موجود در زیلو از دو رنگ تجاوز نمی کنند واصوتا باید گفت که محدود بودن رنگ ها یکی از ویزگی های زیلو است  زیلو های مکان های مذهبی بارنگ بندیسفید و سور مه ای و سفید وابی لاجوردی سفید و ابی اسمانی وزیلو های دیگر مکان ها من جمله منازل با رنگ بندی های دیگر همچون سفیدوسبز سفیدوقهوه ای   مشخص می شود که البته در این صورت نخ پنبه ای مصرفی در تار را نیز رنگ می کنند  مهمترین وسیله بافت زیلو دار است که اگر چه در ظاهر بی شباهت به دار عمودی قالی بافی نیست اما باان تفاوت هایی هم دارد دیگر وسیله ای کار که برای کوبیدن پود به کار می رود پنجه می نا مند پنجه به شانه ایی شبیه برخی از شانه های متداول در گلیم بافی گفته می شودکه توسط پنجه زن- یعنی همکار استلد زیلو باف-برای کوبیدن برای کوبیدن نخ های عبور داده شده ی پود از لابه لای نخ ها ی تار مورد استفاده قرار  می گیرد  در زیلو دو نقش وجد دارد نقش حاشیه ونقش کار که طبعا هر چه نقش پیچیده تر وپر نقش تر باشد برارزش زیلو می افزاید  

شهر خورشید

شعری در وصف میبد

میبد   برای باد وحشی می نویسم؛  که هو هو میکند در بادگیری !  برای خاک خشک نرم شن زار؛  که تقدیرش سفر بود و سفر بود !  برای  آب و آب انبار خالی !  برای ظرفهای سفالی !  برای آتش سوزان خورشید،  میان کوره های این حوالی!  برای شهر خوب و کوچک خود؛  فقط یک چند جمله خشک وخالی !  نویسم روی زیلو و سفالش،  که: " میبد را همیشه دوست داریم"  که: " میبد را همیشه دوست داریم"  که: "میبد را همیشه دوست داریمیبد   برای باد وحشی می نویسم؛  که هو هو میکند در بادگیری !  برای خاک خشک نرم شن زار؛  که تقدیرش سفر بود و سفر بود !  برای  آب و آب انبار خالی !  برای ظرفهای سفالی !  برای آتش سوزان خورشید،  میان کوره های این حوالی!  برای شهر خوب و کوچک خود؛  فقط یک چند جمله خشک وخالی !  نویسم روی زیلو و سفالش،  که: " میبد را همیشه دوست داریم"  که: " میبد را همیشه دوست داریم"  که: "میبد را همیشه دوست داریم "